Κλασσική ψυχανάλυση και ο κύριος Φρόυντ!
Από Γεωργία Πετρίδου
Ο γνωστός κύριος Φρόυντ, (για γιατρό τον προόριζε η μανούλα του, ψυχαναλυτής κατέληξε!) αντί να κάτσει να κατηγορήσει βιολογία, δαίμονες και περιόδους για τις ψυχικές νόσους, στράφηκε στο λόγο, αναγνωρίζοντας την δυνατότητα θεραπείας μέσω αυτού. Επαναστατικότατη ιδέα σε μια εποχή όπου η ψυχική ασθένεια ισούται με τρέλα και ο στιγματισμός της τρέλας ήταν τρελός (λογοπαίγνιο, γιατί έτσι!).
Επηρεασμένος βαθιά από άλλες μελέτες της εποχής (π.χ. το talking cure του Breuer για την γνωστή ασθενή Anna O.), αλλά και από την ίδια την σεξουαλικά καταπιεσμένη εποχή του, (έζησε 1856-1939) ο Σίγκμουντ Φρόυντ εμφύσησε ζωή στην ψυχαναλυτική θεωρία. Πρόκειται για μια εκτενέστατη και πληρέστατη θεωρία. Oπότε θα κάνουμε περικοπές, για να κρατήσω το ενδιαφέρον σας και τα λογικά μου. Κρατάμε τα βασικά ώστε να πάρουμε μια ιδέα για το πώς λειτουργεί η ψυχαναλυτική προσέγγιση στο πλαίσιο θεραπείας. Για εσάς τους «ολίγον τί» σαδιστές, ρίξτε μια ματιά στην προτεινόμενη βιβλιογραφία.
Βασική ιδέα είναι οι έννοιες συνειδητό και ασυνείδητο. Το ασυνείδητο είναι όλες οι αναμνήσεις, οι εμπειρίες και το καταπιεσμένο υλικό (π.χ. συγκρούσεις), που κινητοποιεί ασυνείδητα το άτομο μέσω παράλογων δυνάμεων, μέσω βιολογικών και ενστικτωδών ενορμήσεων. Ο Φρόυντ πίστευε πως οι εμπειρίες του παρελθόντος και δε της παιδικής μας ηλικίας, μας καθορίζουν καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μας. Καλούμαστε, σύμφωνα με τη θεωρία, κατά τα ψυχοσεξουαλικά στάδια ανάπτυξης να επιλύσουμε σημαντικές συγκρούσεις (π.χ. εμπιστοσύνη έναντι δυσπιστίας). Ο κύριος Φρόυντ πίστευε πως τόσο η επιτυχία, όσο και η αποτυχία μας, καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την προσωπικότητά μας και την πορεία μας στη ζωή. Το ασυνείδητο είναι το μεγαλύτερο μέρος του ψυχισμού, υπεύθυνο σε μεγάλο βαθμό για τη συμπεριφορά, λειτουργική και δυσλειτουργική, και το κλειδί για την κατανόηση της συνειδητής ζωής.
Η εξερεύνηση του ασυνειδήτου είναι πρωτοταγής σημασίας για τη ψυχαναλυτική θεραπεια. Με απλά λόγια, ο ψυχαναλυτής προσπαθεί να κάνει το ασυνείδητο συνειδητό, να φέρει τις εσωτερικές συγκρούσεις και κίνητρα από την άγνοια σε πλαίσιο της επίγνωσης. Συνήθως συναντάται αντίσταση στη διαδικασία, η οποία κι αυτή εξερευνάται θεραπευτικά. Θεραπευτικός στόχος είναι να βασιστεί η συμπεριφορά του ατόμου περισσότερο στη πραγματικότητα και λιγότερο σε ασυνείδητες διαδικασίες.
Το ασυνείδητο κρύβεται σε εμφανή σημεία κι εκεί το ψάχνουν οι ψυχαναλυτές. Μέσα από την ανάλυση ονείρων, τις παραδρομές της γλώσσας, τα απροσδόκητα κενά μνήμης και μετα-υπνωτικές υποβολές, δε βλέπουμε παρά ψήγματα του ασυνειδήτου που σαν να ξεπηδούν φευγαλέα στο χώρο του συνειδητού. Ο ελεύθερος συνειρμός , προβολικές τεχνικές και η αναζήτηση του συμβολισμού στα συμπτώματα επιστρατεύονται στην αποκάλυψη του ασυνειδήτου. Όλως περιέργως, έτσι προκύπτει και η κλασική εικόνα του ξαπλωμένου ασθενή που κάνει ελεύθερους συνειρμούς στο γραφείο του ψυχολόγου. Η ξαπλωμένη στάση του σώματος ενδείκνυται, σύμφωνα με τη θεωρία, γιατί μειώνει τις άμυνες του Εγώ, άρα γίνεται πιο προσβάσιμο το ασυνείδητο.
Ο ψυχαναλυτής στοχεύει στη διαδικασία της ενόρασης, η οποία είναι ιδιαίτερα επίπονη για τον θεραπευόμενο, καθώς απαιτεί την πνευματική κατανόηση, θεραπευτική επεξεργασία και αναβίωση συγκρούσεων, αναμνήσεων και αισθημάτων. Η αναβίωση επιτυγχάνεται μέσα από τη μεταβίβαση. Ο θεραπευτής λειτουργεί ως ένας λευκός καμβάς, πάνω στον οποίο ο ασθενής τείνει ασυνείδητα να μεταβιβάζει αισθήματα και φαντασιώσεις, που πηγάζουν από συγκρούσεις με σημαντικά πρόσωπα από το παρελθόν. Κατά τον Φρόυντ, τα άτομα παλινδρομουν συναισθηματικά σε προηγούμενα ψυχοσεξουαλικά στάδια, όταν βιώνουν έντονες συγκρούσεις. Αναβιώνοντας το καταπιεσμένο αυτό υλικό, ο ασθενής μπορεί να οδηγηθεί σε κάθαρσις, αναδομώντας το παρελθον που τον στιγματίζει και επιλύοντας τα «άλυτα».
Σημαντικό κομμάτι της πρώιμης ιστορίας της ψυχανάλυσης και παρακαταθήκη της προσέγγισης είναι οι μηχανισμοί άμυνας, που κυρίως διατυπώθηκαν από την κορούλα του Κυρ Φρόυντ, την Άννα Φρόυντ και τους συνεργάτες της. Οι μηχανισμοί άμυνας (ΜΑ) είναι μέρος του Εγώ (Εγκυκλοπαιδικά: ο Φρόυντ χώριζε το ψυχισμό επίσης σε τρία μέρη : Εγώ, Εκείνο και Υπερεγώ).
Κατ’ αρχάς, η χρήση ΜΑ είναι ένας φυσιολογικός, αλλά εν δυνάμει παθολογικός τρόπος αντιμετώπισης του άγχους, προκειμένου να μην συντρίβεται το Εγώ. Λειτουργούν ασυνείδητα και είτε παραποιούν ή αρνούνται την πραγματικότητα. Η άρνηση της πραγματικότητας και η απώθηση συναισθημάτων, σκέψεων και αναμνήσεων στο ασυνείδητο είναι αρκετά διαδεδομένοι ΜΑ και φυσιολογικές αντιδράσεις, όταν έρχεται κάποιος αντιμέτωπος με μια δύσκολα αποδεκτή πραγματικότητα. Η παθολογικότητα τους ως ΜΑ ξεκινά όταν λαμβάνουν υπερβολική μορφή (π.χ. άτομο με διάγνωση καρκίνου αρνείται πεισματικά την πραγματικότητα του).
Η στάση του ψυχαναλυτή κατά τη θεραπεία είναι ανώνυμη, ουδέτερη. Στη κλασική ψυχαναλυτική θεραπεία, ο θεραπευόμενος είναι ξαπλωμένος με τρόπο ώστε να μην υπάρχει οπτική επαφή με το ψυχαναλυτή και να διευκολυνθεί με αυτό το τρόπο η μεταβίβαση και η προβολή στο ψυχαναλυτή των ασυνείδητων αισθημάτων. Παράλληλα, υπάρχει ένα κλίμα αποδοχής και ενθάρρυνσης ελεύθερης έκφρασης, χωρίς καμία λογοκρισία από τον θεραπευτή. Μια επιτυχημένη ψυχανάλυση σημαίνει πως ο ασθενής ξεκαθάρισε και αποδέχτηκε τα συναισθηματικά του προβλήματα, κατανοώντας τη φύση και την αφετηρία των δυσκολιών του. Απέκτησε αυτό-επίγνωση και είναι έτοιμος να αντιμετωπίσει τις σχέσεις του στο παρόν.
Η κλασσική ψυχανάλυση ως ψυχοθεραπεία είναι μια χρόνια θεραπεία (3-5 χρόνια) με πολλαπλές επισκέψεις εβδομαδιαία. Έχει δεχθεί κριτική λόγω των απαιτήσεων, τους περιορισμούς εφαρμογής της και του θεωρητικού πλαισίου. Ο Φρόυντ είχε κάποιες … ενδιαφέρουσες απόψεις που δεν είναι πολύ της μόδας μεταξύ των διαδόχων του, τους ψυχοδυναμικούς θεραπευτές. Ωστόσο, υπάρχει αξία στη θεραπευτική του προσέγγιση, αλλιώς γιατί να ασχολούμαστε μαζί της εκατό χρόνια μετά τη εμφάνισή της;
Βιβλιογραφία:
Corey, G. (2005). Η ψυχαναλυτική θεραπεία. Στο Ε. Κοτρωτσίου (Επιμ.), Θεωρία και πρακτική της συμβουλευτικής και ψυχοθεραπείας (1η Εκδ., 119-168). Ελλην.
Προτείνουμε:
Hall, C. S. (1954). A primer of Freudian psychology. New American Library. https://psycnet.apa.org/doi/10.1037/10640-000
Freud, A. (1936). The Ego and the Mechanisms of Defence. Routledge. https://doi.org/10.4324/9780429481550
Brenner, C. (1955). An elementary textbook of psychoanalysis. International Universities Press.