Οι φυλακές που έγιναν γηροκομεία!

Written By Εσω-psy-χα team

Από Γεωργία Πετρίδου

Πώς μπορεί μια φυλακή να γίνει γηροκομείο; Εύκολα! Γέμισέ την με ηλικιωμένους.

Χαζολογώντας στο Tik Tok (μπας και χαζέψω μια ώρα αρχύτερα) έπεσα πάνω στο θέμα μας. Ο τίτλος του βίντεου της χρήστη @100questions (2023) τα λέει όλα: «Γιατί το καλύτερο σχέδιο συνταξιοδότησης στη Ιαπωνία είναι η φυλακή;».

Ιαπωνία. Μια κολεκτιβιστική κουλτούρα με βαθιές αξίες και παραδόσεις, που δίνουν έμφαση στον σεβασμό προς τους μεγαλύτερους και στην ζωή στο πλαίσιο μιας κοινότητας. Είναι, συνεπώς, πολύ ενδιαφέρον όταν ρίχνουμε μια ματιά στα στατιστικά των φυλακών και συνειδητοποιούμε ότι το 23.6% από το συνόλου των παραβατών που συνελήφθησαν ήταν ηλικιωμένοι (MoJ, 2022, Πίνακας 4-8-1-1). Τα ποσοστά είναι ακόμα χειρότερα όταν μιλάμε για το γυναικείο πληθυσμό των φυλακών, όπου 1 στις 3 κρατούμενες είναι άνω των 65. Οι ιαπωνικές φυλακές έχουν οριακά περισσότερους ηλικιωμένους από τα ΚΑΠΗ!

Η Ιαπωνία έχει ένα από τους γηραιότερους πληθυσμούς του πλανήτη, ωστόσο το γεγονός πως 1 στους 10 Ιάπωνες είναι άνω των 80 δεν εξηγεί επαρκώς το φαινόμενό μας. Τα πρώτα σημάδια της πληθυσμιακής αλλαγής των φυλακών πρωτοεμφανίζονται ήδη από τη δεκαετία του 80’, με το θέμα να προβληματίζει αρκετά την ιαπωνική κοινωνία από το 1990 περίπου (Suzuki & Otani, 2023).

Ο Lawson (2021) ερευνώντας τους λόγους της πληθυσμιακής αλλαγής των ιαπωνικών φυλακών, παρατηρεί πως, σύμφωνα με τους ίδιους ηλικιωμένους κρατούμενους, το άγχος, η απελπισία, η μοναξιά, η περιθωριοποίηση και η κοινωνική απομόνωση παίζουν μεγαλύτερο ρόλο στο φαινόμενο από ό,τι τα προβλήματα στέγασης και η οικονομική ένδεια. Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει πως η φτώχεια και η οικονομική αποστέρηση χάνουν την επιδραστικότητα τους ως παράγοντες στην εγκληματικότητα. Για ένα μεγάλο ποσοστό ηλικιωμένων παραβατών, δεν ήταν η αδυναμία βιοπορισμού και στέγασης, που οδήγησε όχι μόνο στη φυλάκιση τους, αλλά και μάλιστα στην επαναφυλάκιση και στον στιγματισμό τους ως εγκληματίες. 

Τα δεδομένα δείχνουν ότι η απώλεια κοινωνικής ενσωμάτωσης συμπορεύεται με την αύξηση εγκληματικής δραστηριότητας στους ηλικιωμένους. Η εικόνα που έχουμε λοιπόν, μας οδηγεί στο συμπέρασμα πως μια αποστέρηση κοινωνικού και οικονομικού χαρακτήρα στη τρίτη ηλικία οδηγεί στη περιθωριοποίηση και ευαλωτότητα. Έτσι, ξεκινάει ο φαύλος κύκλος του φαινομένου της «περιστρεφόμενης πόρτας», μπαινοβγαίνοντας στα σωφρονιστικά ιδρύματα.  Ο Hiroshi Nishida, πρώην Διευθυντής της Υπηρεσίας Σωφρονισμού του Υπουργείου Δικαιοσύνης της Ιαπωνίας, σχολιάζει πως μας δίνεται δικαίωμα να υποψιαζόμαστε ότι η φυλάκιση είναι ο βασικός στόχος πολλών ηλικιωμένων που διαπράττουν κάποιο αδίκημα (Lawson, 2021). Στατιστικά, 1 στους 5 παραβάτες άνω των 65 υποτροπιάζουν και επαναεισέρχονται στη φυλακή (MoJ, 2022, Πίνακας 5-3-2-5).

Ευάλωτοι ηλικιωμένοι, χωρίς στενούς συγγενικούς και φιλικούς δεσμούς, χαμένοι σε μια κολεκτιβιστική, όμως καπιταλιστική και ανταγωνιστική κοινωνία, όπου μετά από κάποια ηλικία γίνεσαι αόρατος. Η παρουσία σου περνά απαρατήρητη μέσα στη συνεχώς τεχνολογικά αναπτυσσόμενη κοινωνία του σήμερα, την οποία αισθάνεσαι τόσο ξένη, όσο σε αισθάνεται και αυτή. Σε αυτά τα άτομα ο κοινοτικός τρόπος ζωής που επιβάλλει η φυλακή ακούγεται ελκυστικότατος. Οι παροχές του ινστιτούτου όπως προστασία, περίθαλψη, ασφάλεια, προβλεψιμότητα, πειθαρχία και η αίσθηση ελέγχου συνεισφέρουν στην αίσθηση της ταυτότητας και του ανήκειν των αποξενωμένων ηλικιωμένων. Έτσι, η φυλακή γίνεται παράδεισος και το εισιτήριο κοστίζει μόνο ένα μικρό έγκλημα και ένα μεγάλο στίγμα.

Η σκληρή φύση του Ιαπωνικού Δικαστικού Συστήματος ως προς την απονομή δικαιοσύνης και ποινών έχει εν μέρει μια ευθύνη. Ακόμα και σε μικροαδικήματα, όπως οι μικροκλοπές από καταστήματα, είναι πολύ πιθανή η σύλληψη, εκδίκαση και προφυλάκιση των ηλικιωμένων παραβατών (Suzuki & Otani, 2023). Το 69,9% των ηλικιωμένων παραβατών θα εισαχθεί στο σωφρονιστικό σύστημα λόγω κάποιου είδους κλοπής ή ληστείας (MoJ, 2022, Πίνακας 4-8-1-3). Το τελευταίο μάλιστα υποστηρίζει και τις υποψίες μας για την εσκεμμένη επαναφυλάκιση.

Η πληθυσμιακή αλλαγή των φυλακισμένων καλεί για μετασχηματισμούς σε δικαστήρια, φυλακές και προγράμματα επανένταξης, που αναγνωρίζουν τις διαφορετικές ανάγκες των ηλικιωμένων. Οι Suzuki και Otani (2023) θεωρούν ότι το κλίμα της φυλακής μπορεί να αποδειχθεί μια πρόκληση για τους ηλικιωμένους. Στην έρευνά τους, τονίζουν πως η «ιδρυματική απερισκεψία» της φυλακής μπορεί μέχρι και να επιταχύνει τη διαδικασία της γήρανσης. Η γνωστική έκπτωση και η άνοια σε συνδυασμό με τη ανεπαρκή σωματική και κοινωνική δραστηριότητα και την γνωστική απραξία μπορεί να οδηγεί σε νέα ιατρικά και νευρολογικά προβλήματα ή στην επιδείνωση των ήδη υπαρχόντων.

Αρά, είναι το σωστό μέρος η φυλακή για τους ηλικιωμένους; Μήπως θα πρέπει να αναπτυχθεί μια διαφορετική στρατηγική αντιμετώπισης και παροχής βοήθειας (ψυχολογικής, υλικής και κοινωνικής) στους ηλικιωμένους (επανα)παραβάτες; 

Η κανονικοποίηση των φυλακών είναι μια προσπάθεια μείωσης των διαφορών μεταξύ της ζωή εντός και εκτός φυλακής μέσω της βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσης (π.χ. ιατρική περίθαλψη), ώστε να γίνει ευκολότερη η επανένταξη μετά το πέρας της ποινής. Υποβόσκει ο ενδεχόμενος κίνδυνος ότι περισσότεροι ηλικιωμένοι, δεδομένου του δικαστικού κλίματος, θα προφυλακιστουν, εάν βελτιωθεί το περιβάλλον της φυλακής (Suzuki & Otani, 2023). Αναμφισβήτητα, αυτό, όμως, δεν μπορεί να είναι η δικαιολογία για τη μη αναγνώριση των διαφορετικών αναγκών των ηλικιωμένων και τη μη παροχή βοήθειας κατά τη διάρκεια εκτέλεσης της ποινής τους, σημειώνουν οι Suzuki και Otani (2023). Ενώ, η βοήθεια δε χρειάζεται να περιορίζεται μόνο κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού, αλλά μπορεί να λειτουργεί και προληπτικά κατά της επαναφυλάκισης και ενισχυτικά προς την κοινωνική επανένταξη. 

Αυτή είναι η περίπτωση της Ιαπωνίας. Διαβάζοντας τα λεγόμενα των ίδιων των ανθρώπων, κατάλαβα το εξής: Οι άνθρωποι μπορεί να έχουν φτιάξει σπίτι, οικογένεια, κοινότητα και, εν τέλει, να μην έχουν απολύτως τίποτα πέρα από τη μοναξιά τους... Και μετά πήρα τηλέφωνο τη γιαγιά μου.

Βιβλιογραφικές αναφορές:

Εσω-psy-χα team
Previous

Εξαρτήσεις σε κίνδυνο!
Next

Κλασσική ψυχανάλυση και ο κύριος Φρόυντ!