Μαζικό τραύμα και «τραυματικές» ειδήσεις…

Από Γεωργία Πετρίδου

Μπορεί η τηλεόραση να μας προκαλέσει τραύμα; Ακούγεται λίγο τρελό, αλλά στην εποχή που ζούμε ίσως και να είναι αληθινό...

Ένα μικρό μου εσώψυχο είναι πως αποφεύγω τις ειδήσεις, όπως ο διάολος το λιβάνι. Αν με ρωτήσεις γιατί, θα σου πω ότι κάθε φορά που τελειώνουν οι ειδήσεις χάνω όλες μου τις ελπίδες για την ανθρωπότητα. Ένα κάρο δυσάρεστα γεγονότα που συνέβησαν σήμερα, στρυμωγμένα σε μια μονόωρη τηλεοπτική εκπομπή για να παρακολουθήσεις, ενώ λιώνεις από κούραση στην άνεση του καναπέ σου. Όσο βέβαια σνομπάρω τις ειδήσεις, τόσο πιο πολύ πέφτω στην ανάγκη τους όταν συμβαίνει κάτι σημαντικό.

Πέρασα ώρες μπροστά από την τηλεόραση, διάβασα πολλά άρθρα και άκουσα πολλές δηλώσεις από δημοσιογράφους, πολιτικούς και απλούς πολίτες όταν συνέβη η σύγκρουση των τρένων στα Τέμπη. Η έκθεση μου σε όλο αυτό το υλικό των Μ.Μ.Ε. είναι ο λόγος που εξερεύνησα βιβλιογραφικά τις επιδράσεις της εκτενούς, έμμεσης έκθεσης σε τραυματικά γεγονότα στην ψυχική υγεία του ατόμου και το έμμεσο τραύμα.

Η αποδοχή της ιδέας ότι το τραύμα, κάτω από ορισμένες συνθήκες, μπορεί να είναι αποτέλεσμα της έμμεσης οπτικής έκθεσης σε τραυματικά γεγονότα είναι κάτι καινούργιο και συναντά αντίσταση (Pinchevski, 2016). Φερειπείν, στο DSM-5 (Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών) της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας, στην περίπτωση της Διαταραχής μετά από Ψυχοτραυματικό Στρες (ΔΜΨΣ, γνωστό και ως PTSD) υπάρχει ο όρος διάγνωσης περί επαναλαμβανόμενης ή ακραίας έκθεσης σε αποτρεπτικές πληροφορίες για τραυματικά γεγονότα, με υποσημείωση που αποκλείει τη μορφή της έκθεσης μέσω ηλεκτρονικών μέσων, τηλεόρασης, ταινιών ή φωτογραφιών, εκτός αν αυτή η έκθεση σχετίζεται με την εργασία (American Psychiatric Association, 2013). Δηλαδή, η έκθεση του δημοσιογράφου στην αίθουσα ειδήσεων πληροί την προϋπόθεση για ΔΜΨΣ, αλλά όχι η έκθεση του τηλεθεατή στο ίδιο τραυματικό γεγονός.

Αναμφισβήτητα, δεν παλεύω να πείσω τον κόσμο ότι θα πάθει ΔΜΨΣ από τις ειδήσεις, αλλά παλεύω να θυμίσω την τεράστια επίδραση που έχουν τα Μ.Μ.Ε. στον ατομικό ψυχισμό αλλά και στο συλλογικό βίωμα. Έχει σημασία τί βλέπουμε (ατομικά και συλλογικά) ακόμα και όταν το βλέπουμε παθητικά. Εκτεταμένη κάλυψη, όχι μόνο από τα Μ.Μ.Ε αλλά και από τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, καθιστούν σχεδόν ακατόρθωτη την αποφυγή εικόνων με τραυματικό περιεχόμενο. Τα κακά νέα δεν γνωρίζουν πια σύνορα, δεν περιορίζονται σε τοπικό επίπεδο. Αυτό μας το απέδειξαν άπειρες καταστροφές που σοκάραν το κόσμο και έγιναν αντικείμενο άπειρων μελετών. 

Είναι σε γενικές γραμμές αποδεκτό, πως οι ανθρωπογενείς καταστροφές/τραυματικά γεγονότα (πόλεμος, τρομοκρατία, δυστυχήματα κ.α.) τείνουν να επηρεάζουν περισσότερο, να προκαλούν περισσότερα αρνητικά συναισθήματα, σε σχέση με φυσικές καταστροφές (τσουνάμι, σεισμός, τυφώνας κ.α.). Υπάρχει όμως και μια συζήτηση περί ευάλωτων πληθυσμών σε πολλές μελέτες και το βαθμό που η επίδραση των Μ.Μ.Ε. οφείλεται σε ατομικούς παράγοντες, λόγου χάριν άλλες τραυματικές εμπειρίες, ιστορικό ψυχικών διαταραχών και αλλά (Neria & Sullivan, 2011; Pfefferbaum, 2019; Pfefferbaum, 2021). 

Η Pfefferbaum στη βιβλιογραφία της μας εξηγεί πως η κάλυψη των τραυματικών γεγονότων δεν προκαλεί απλώς μετατραυματικό στρες, διαταραχή από οξύ στρες ή κατάθλιψη, αλλά και το ίδιο το άτομο μπορεί να αναζητήσει τραυματικό υλικό για το γεγονός, ως έναν τρόπο να αντιμετωπίσει τα αρνητικά του συναισθήματα. Ενδέχεται το τραυματικό γεγονός πυροδοτώντας φόβος και άγχος να ενεργοποιήσει μια μεροληψία υπέρ ερεθισμάτων που να σχετίζονται με αυτό (π.χ. εικόνες με τραυματισμένους ανθρώπους). Η μεροληψία, με τη σειρά της, οδηγεί σε εκτενή παρακολούθηση της κάλυψης του γεγονότος, τρέφοντας ουσιαστικά τα αρνητικά συναισθήματα που βιώνει το άτομο και μειώνοντας και τη λειτουργικότητά του, μήνες μετά το τραγικό γεγονός (Holman et al., 2020).

Οι μετα-αναλύσεις των ερευνών που έγιναν για το μαζικό τραύμα, μέσω έμμεσης έκθεσης των Μ.Μ.Ε., φαίνεται να συνδέουν το τραύμα με την κατάθλιψη, το μετατραυματικό στρες και το ΔΜΨΣ. Ένα τραυματικό γεγονός, μέσα από το φακό μιας κάμερας, μας υπενθυμίζει μια αλήθεια, αυτή της απειλής ▪︎ όχι της ζωή μας απαραίτητα, όπως θα γινόταν στο άμεσο τραύμα, αλλά μια απειλή ως προς την εικόνα που έχουμε για έναν ασφαλή κόσμο. Η πτώση των Δίδυμων Πύργων κατακερμάτισε την εικόνα που είχαν οι Αμερικανοί για το κόσμο, αλλά και ο υπόλοιπος κόσμος για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Μια τέτοια τρομοκρατική απειλή, αψηφά οποιαδήποτε πεποίθηση περί ασφάλειας και ευημερίας που είχαν οι Αμερικάνοι για τις Η.Π.Α., αλλά και ο υπόλοιπος κόσμος για μια από τις πιο ισχυρές χώρες του πλανήτη. 

Κάτι παρόμοιο έγινε και στα Τέμπη. Ερωτήσεις όπως «Πώς γίνεται στην Ελλάδα του 2023 να συμβεί αυτό;» και «Πώς γίνεται να μην λειτουργεί το σύστημα εντοπισμού;» μετατρέπονται σε «Πώς μπόρεσαν να επιτρέψουν κάτι τέτοιο;» και «Θα μπορούσα να ήμουν και εγώ εκεί;». Στο κέντρο του μαζικού τραύματος από τα Τέμπη υπάρχει η απειλή απέναντι στην ανθρώπινη ζωή που αφορά τους άλλους, αλλά και κυρίως εμάς.

Βιβλιογραφία:

• Neria, Y., & Sullivan, G. M. (2011). Understanding the mental health effects of indirect exposure to mass trauma through the media. JAMA, 306(12), 1374–1375. https://doi.org/10.1001/jama.2011.1358

• Pfefferbaum, B., Nitiéma, P., & Newman, E. (2019). Is viewing mass trauma television coverage associated with trauma reactions in adults and youth? A meta‐analytic review. Journal of Traumatic Stress, 32(2), 175–185. https://doi.org/10.1002/jts.22391

• Pfefferbaum, B., Nitiéma, P., & Newman, E. (2021). The association of mass trauma media contact with depression and anxiety: a meta-analytic review. Journal of affective disorders reports, 3, 100063. https://doi.org/10.1016/j.jadr.2020.100063

• Holman, E. A., Garfin, D. R., Lubens, P., & Silver, R. C. (2020). Media exposure to collective trauma, mental health, and functioning: Does it matter what you see? Clinical Psychological Science, 8(1), 111–124. https://doi.org/10.1177/2167702619858300

• Pinchevski, A. (2016). Screen Trauma: Visual Media and Post-traumatic Stress Disorder. Theory, Culture & Society, 33, 51 – 75. https://doi.org/10.1177/0263276415619220

• American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). https://doi.org/10.1176/appi.books.9780890425596

Πηγή εικόνας : pexels.com