Ο κύριος Rogers κι η προσωποκεντρική προσέγγιση του
Από Ηλιάνα Ηλιάδου
Δεν ξέρω άμα ο Carl Rogers υπήρξε μέλος του ΟΗΕ, των Γιατρών χωρίς σύνορα ή σε κάποια ομάδα υποστήριξης και προστασίας του συνάνθρωπου. Ωστόσο, γνωρίζω πως δημιουργήθηκε μια θεωρία από τον άνθρωπο για τον άνθρωπο. Θεωρείται σήμερα, μαζί με τον Maslow, ως ο ψυχολόγος με την μεγαλύτερη επιρροή στη διάρκεια του 20ου αιώνα, όχι μόνο στην ψυχολογία, αλλά και στην εκπαίδευση, όπου πολλοί σύγχρονοι ψυχολόγοι τον αναγνωρίζουν ως δάσκαλό τους. Στο πιο σημαντικό βιβλίο του “On Becoming a Person” (1981), μας εξηγεί πώς θα μπορούσαμε να γίνουμε περισσότερο ανθρώπινοι, γιατί αυτό ακριβώς που λείπει από τους περισσότερους ανθρώπους είναι η ανθρωπιά, και εξάρει τη σημασία της προσωπικής εμπειρίας η οποία είναι κάτι σαν τροφή. Ανιχνεύουμε την αλήθεια μέσω προσωπικής εμπειρίας και όχι υπό το πρίσμα της αντικειμενικότητας και της άφθαρτης λογικής. Ας το πάρουμε, όμως, από την αρχή.
Ποιος είναι ο Rogers;
Ο Carl Rogers γεννήθηκε στο Σικάγο το 1902. Οι γονείς του ήταν αγρότες και αυστηρά ,έως κι ακραία, θρησκευόμενοι. Από αυτούς κληρονόμησε το αυστηρά πειθαρχημένο πρακτικό και διερευνητικό του πνεύμα. Πρώτα, ασχολήθηκε με τη γεωργία και το ενδιαφέρον του στράφηκε στην θεολογία, μιας και ο προορισμός του ήταν να γίνει ιερωμένος. Ανακαλύπτοντας, όμως, την υποκρισία και τους περιορισμούς του δόγματος, εγκατέλειψε αυτά τα σχέδια και οδηγήθηκε στην ψυχολογία.
Πώς έγινε αυτή η στροφή στη ψυχολογία που οδήγησε στην ανθρωπιστική θεωρία;
Όπως έχει αναφερθεί ήταν ένας άνθρωπος με έντονες ακαδημαϊκές αλλά κι υπαρξιακές ανησυχίες. Στο πρώτο του βιβλίο το 1939 με τίτλο «Clinical treatment of the problem child» (εξαιρετικό βιβλίο σας το προτείνω ανεπιφύλακτα) γίνονται ξεκάθαρες οι φιλοσοφικές του τοποθετήσεις που ήταν επηρεασμένες από τον Otto Rank και τον Alfred Adler. Εν ολίγοις, θεωρεί τον άνθρωπο ένα εξελίξιμο ον, όπου έχει την τάση να εξελίσσεται και να επιδιώκει τη καλύτερη εκδοχή του εαυτού του, δηλαδή την αυτοπραγμάτωση. Αυτό κι ήταν το σημείο αναφορας για την ροτζεριανή θεωρία της προσωπικότητας.
Πώς ορίζεται το άτομο;
Κεντρικό στοιχείο της θεωρίας της προσωπικότητας του Rogers είναι η έννοια του εαυτού ή της αυτο-έννοιας, η οποία ορίζεται υπό την ευρεία έννοια ως την τάση του ατόμου να ενεργεί με τρόπους που πραγματώνει τον εαυτό του, οδηγεί στη διαφοροποίησή του. Μέσω αυτής, αποκτά μια ομάδα εμπειριών, μέσω των οποίων αποκτά διακριτά χαρακτηριστικά, τα οποία συμβάλουν στη συνειδητοποίηση τους ως προσωπικές εμπειρίες, το άθροισμα των οποίων καθιερώνει τον εαυτό του ως έννοια (MacLeod, 2014). Επίσης, όσον αφορά την έρευνα του Rogers για την έννοια του εαυτού, ο εαυτός είναι «το οργανωμένο, συνεπές σύνολο αντιλήψεων και πεποιθήσεων για ενός ατόμου τον εαυτό του» (Ahmad & Tekke, 2015). Η αυτο-έννοια μας βασίζεται στις παιδικές εμπειρίες των ανθρώπων και η αξιολόγηση των άλλων για εμάς (McLeod, 2014). Σύμφωνα, λοιπόν, με τον Rogers οι άνθρωποι επιθυμούν να αισθανθούν, να βιώσουν και να συμπεριφερθούν με τρόπους που είναι σύμφωνοι με την αυτό-εικόνα που έχουν σχηματίσει και σύμφωνα με το πώς αυτοί οι τρόποι αντικατοπτρίζουν το πώς θα ήθελαν ιδανικά να είναι, δηλαδή σύμφωνοι με τον ιδανικό εαυτό. Όσο πιο κοντά είναι η εικόνα του εαυτού κάποιου με τον ιδανικό εαυτό, τόσο υψηλότερη είναι η αίσθηση της αυτοεκτίμησης που έχουν, εξίσου σημαντική έννοια για την θεωρία του καθώς αποτελεί συστατικό του εαυτού μαζί με την αυτό-εικόνα και τον ιδανικό εαυτό.
Τι είναι η θεραπευτική σχέση; Ποιος ο στόχος της θεραπείας;
Εδώ ξεκινά και το σπουδαιότερο κατά τη γνώμη μου κομμάτι της προσέγγισής του. Ο Rogers έκανε λόγο για μια σχέση ίασης μεν συμπόρευσης δε. Συγκεκριμένα έλεγε πως η θεραπεία είναι ένα ταξίδι όπου συνυπάρχουν οι δυο φαινομενολογίες του θεραπευτή και του θεραπευόμενου, δηλαδή ο υποκειμενικός φακός που βλέπει έκαστος τις εμπειρίες του, που δημιουργείται από τη παιδική ηλικία και δομείται δυναμικά καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής. Ο απώτερος στόχος; Η αυτοπραγμάτωση του θεραπευόμενου φυσικά, δηλαδή αυτό που θέλει να είναι να συμβαδίζει ή να πλησιάζει αυτό που είναι -ή καλύτερα- βλέπει με το «φακό» του πως είναι. Η θεραπευτική σχέση πρέπει να έχει κάποια συστατικά στοιχεία για να λειτουργήσει. Κάποια από αυτά, που αποτελούν θεμελιώδεις αρχές για τη ψυχοθεραπευτική διαδικασία πλέον άνευ θεωρητικού προσανατολισμού, είναι η άνευ όρων αποδοχή, ενσυναίσθηση κι η αυθεντικότητα και των δυο, κυρίως του θεραπευτή. Θα ήθελα να σταθώ λίγο παραπάνω στην ενσυναίσθηση, η οποία περιλαμβάνει την ικανότητα του θεραπευτή να κατανοεί βαθιά και να συνδέεται με τις υποκειμενικές εμπειρίες του πελάτη. Η ενσυναισθητική ακρόαση και ο αναστοχασμός βοηθούν τους θεραπευόμενους να αισθάνονται κατανοητοί, αποδεκτοί και να αναγνωρίζοναι όπως είναι από τον άλλον. Τα στοιχεία αυτά τους επιτρέπουν να τείνουν στη δόμηση μιας αυθεντικής αίσθησης εαυτού. Στην αρχή αναφέρθηκε πως ο Rogers ήταν ένας άνθρωπος με βαθιές ανησυχίες που αφορούσαν τον άνθρωπο, κυρίως τη σχέση του με τον εαυτό του αλλά και με τους άλλους. Η ενσυναίσθηση λοιπόν για τον μεγάλο αυτό δάσκαλο ήταν το κλειδί για να βρει ο καθένας μας την ανθρωπιά απέναντι στον ίδιο και στους άλλους κι έτσι θα μπορούσαν να δομηθούν σχέσεις ειλικρίνειας κι αποδοχής, κάτι που στην εποχή μας έχουμε όλοι ανάγκη.
Μήπως να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε και να πράττουμε σαν τον Rogers; Μήπως, τελικά, δημιούργησε τον ακρογωνιαίο λίθος μιας κοινωνίας ανθρώπων που θα μάθουν να είναι αυτό που λέει κι η ίδια η λέξη… άνθρωποι;
Βιβλιογραφικές αναφορές:
Κουστένη, Δ., Ι. (2012). Επιστημονικά Τεκμηριωμένη Ψυχοθεραπεία. Προβληματική, εφαρμογές και κριτική προσέγγιση. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση.
Laing, R. D. (1975). Διχασμένος Εαυτός. Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη.
Rogers, C. (2006). Ένας τρόπος να υπάρχουμε. Αθήνα: Εκδόσεις Ερευνητής.
Rogers, C. (2006). Το γίγνεσθαι του προσώπου. Αθήνα: Εκδόσεις Ερευνητής.
Rogers, C. (1980) Δυο διαφορετικές τάσεις. Στο: May, R., Υπαρξιακή Ψυχολογία. Αθήνα: Εκδόσεις Επίκουρος.
Αhmad, N. & Tekke, M. (2015). Rediscovering Rogers’s Self Theory and Personality. Journal of Educational, Health and Community Psychology, https://www.researchgate.net/publication/286456614
McLeod, S. A. (2014, Febuary 05). Carl rogers. Simply Psychology. https://www.simplypsychology.org/carl-rogers.html
Cervone, D., Pervin, L.A. (2013). Θεωρίες Προσωπικότητας. Έρευνα και Εφαρμογές. Αθήνα: Εκδόσεις Gutemberg. https://issuu.com/gutenbergbooks/docs/pervin_theories_prosopikotitas